Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad, ülkesinin bölgesel ve uluslararası güçler arasında vekalet savaşı alanına dönüşen acımasız bir iç savaşla parçalanmasının ardından, 13 yıldır kontrolü elinde tutmak için verdiği mücadelede başkent Şam'ın da militan grupların eline geçmesiyle 8 Kasım 2024 günü itibarıyla yönetimi kaybetti. Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu (SMDK), 61 yıllık Baas rejiminin çöktüğü 8 Aralık gününü "Milli Bayram" olarak ilan ettiklerini açıkladı. Suriye muhalefetinin çatı kuruluşu SMDK, 61 yıllık Baas rejiminin çöküşünün ardından açıklama yaptı. Açıklamada, "Suriye'nin katil (Beşşar) Esad rejiminden kurtarılmasından dolayı Suriye halkını tebrik ediyoruz. 8 Aralık tarihini 'Milli Bayram' olarak ilan ediyoruz. Bugün; şehitlerin, kurbanların, tutukluların, yerinden edilenlerin ve mazlumların zafer günü" ifadeleri kullanıldı.
61 yıllık Baas Partisi iktidarı çöktü
Arap Sosyalist Baas Partisi Suriye'de 1963'te darbeyle iktidara geldi. 1970'de yılında parti içi darbeyle Beşar Esad'ın babası Hafız Esad iktidarı ele geçirerek, 1971'de Suriye Devlet Başkanı oldu. Beşar Esad ise, babasının ölümü üzerine 2000'de Baas Partisi'nin başına geçmişti. Beşar Esad ve Baas iktidarı, hükümet karşıtı militan grupların dün başkent Şam'ı ele geçirmesiyle sona erdi. Suriye'de 27 Kasım'da yoğunlaşan çatışmaların ardından hükümet Halep, İdlib, Hama'dan başlayarak pek çok bölgede kontrolü hızla kaybetti. Son olarak başkent Şam'ın da kaybedilmesiyle 61 yıllık kanlı Baas rejimi ve 53 yıllık Esad ailesi iktidarı sona ermiş oldu.
Suriye Başbakanı Celali'den açıklama
Beşar Esad iktidarının Başbakanı Muhammed Gazi el-Celali, sosyal medya hesabından dün paylaştığı video mesajında, "Suriye'de halkın seçeceği bir hükümetle çalışmaya hazır olduklarını ve her türlü desteği sağlamaya hazır olduklarını" belirtti. Kamu mallarına zarar verilmemesi çağrısında bulunan Celali, "Kimseye dokunmayacağını söyleyen ve bize elini uzatan muhaliflere elimizi uzatıyoruz" dedi. Celali, "Suriye tüm Suriyelilerin. Bu ülke normal bir ülke olabilir, bu ülke komşularıyla ve dünyayla iyi ilişkiler kurabilir. Bu tercih, Suriye halkının seçeceği yönetime kalmış. Biz, seçilecek yeni yönetimle işbirliğine hazırız. Onlara her türlü desteği sağlayıp devlet dosyalarını kolayca onlara aktarmaya hazırız" ifadelerini kullandı. Celali'nin açıklamasından sonra Heyet Tahrir Şam lideri Ahmet eş-Şera'dan da bu sözleri teyit eden bir açıklama geldi. Heyet Tahrir Şam'ın (HTŞ) lideri Ahmed eş-Şera (Ebu Muhammed el-Culani), sosyal medyadan yaptığı açıklamada, Şam'da kamu kurumlarına yaklaşılmaması konusunda uyarıda bulunarak, "Bu kurumlar resmen devredilene kadar eski Başbakanın gözetimi altında kalacaktır" dedi. Şera, "Kamu kurumlarına yaklaşmak kesinlikle yasaktır. Bu kurumlar, resmen devredilene kadar eski Başbakanın gözetimi altında kalacaktır. Havaya ateş açılması da yasaktır" ifadelerini kullandı.
Hafız Esad heykelleri yıkıldı
Suriye'de 61 yıllık Baas rejiminin çökmesi ve Esad ailesi döneminin sona ermesiyle ülkenin çeşitli kentlerinde Beşar Esad'ı babası Hafız Esad'ın heykelleri yıkılıyor. Başkent Şam'dan Esad ailesinin memleketi Lazkiye'ye, Halep ve Hama'dan diğer pek çok kentte iktidarın sembolü olan tüm simgeler indiriliyor. Halk başkentte, nerede olduğu hala bilinmeyen Beşar Esad'ın sarayını da bastı, ülkenin pek çok bölgesinde de kutlamalar sürüyor.
Cezaevlerindeki tutuklular serbest bırakıldı
Suriye'de militan grupların başkent Şam'ın kontrolünü ele geçirmesi ve Esad iktidarının çökmesinin ardından, Suriye devlet televizyonunda yayınlanan videoda, bir grup militan, Esad'ın devrildiğini ve cezaevlerindeki tüm tutsakların serbest bırakıldığını duyurdu. Suriye devlet televizyonu, iktidarın çökmesinin ardından bir grup muhalifin açıklama yaptığı bir video yayınladı. Videoda, Esad'ın devrildiği ve hapishanelerdeki tüm tutukluların serbest bırakıldığı bildirildi. Muhalif grup adına açıklamayı yapan kişi, tüm muhalifleri ve vatandaşlara "özgür Suriye devletinin" kurumlarını koruması yönünde çağrı yaparak, "Yaşasın bütün Suriyelilerin özgür Suriye devleti" ifadesini kullandı.
ABD'den ilk açıklama
Suriye'de Beşar Esad iktidarının devrilmesinin ardından ABD'den de açıklama geldi. ABD'nin Orta Doğu'dan sorumlu Savunma Bakan Yardımcısı Daniel Shapiro Pazar günü Bahreyn'in başkentinde düzenlenen Manama Diyaloğu güvenlik konferansında yaptığı konuşmada, ABD'nin Suriye'nin doğusundaki varlığını sürdüreceğini ve "IŞİD'in yeniden canlanmasını önlemek için gerekli tedbirleri alacağını" söyledi. Shapiro, tüm tarafları sivilleri, özellikle de azınlıkları korumaya ve uluslararası normlara saygı göstermeye çağırdı.
SMO'dan Münbiç operasyonu
Bu arada Suriye Milli Ordusu (SMO) güçleri, terör örgütü PKK/YPG'nin elindeki Münbiç'e yönelik harekat gerçekleştiriyor. 2016'dan bu yana terör örgütü PKK/YPG'nin kontrolü altında bulunan Münbiç, Suriye'nin Halep kentine bağlı ve Fırat Nehri'nin batısında yer alıyor.
İsrail fırsatı kaçırmadı
İsrail ordusu, Suriye'de hükümetin militan grularca devrilmesinin ardından işgal altında tuttuğu Golan Tepeleri ve Suriye'yle arasındaki tampon bölgeye kuvvet gönderdiğini açıkladı. İsrail ordusundan konuya dair yapılan açıklamada, Suriye'deki gelişmelerin ardından durum değerlendirmesinde bulunulduğu belirtildi. Bu kapsamda, işgal altındaki Golan Tepeleri'ndeki belirli bölgelere ve İsrail'in Suriye'yle arasındaki tampon bölgeye kuvvet konuşlandırıldığı belirtildi. İsrail ordusu, 6 Aralık Cuma günü Suriye'deki gelişmeler nedeniyle işgal altında tuttuğu Suriye toprağı Golan Tepeleri'ndeki birliklerine takviye yaptığını duyurmuştu. İsrail, Suriye'ye ait Golan Tepeleri'ni 1967'den bu yana işgal altında tutuyor. 1974'te İsrail ile Suriye arasında imzalanan Kuvvetlerin Çekilmesi Anlaşması ile tampon bölge ve silahtan arındırılmış bölgenin sınırları belirlenmişti.
Muhalif gruplardan ilk bildirge
Şam'da Esad'ı devirerek yönetimi ele geçiren muhaliflerin kurduğu Suriye Geçici Ulusal Konseyi bir bildirge yayımladı. Açıklamada, "Bu tarihi günde, devrim ve muhalefet güçlerinin güzel Suriye'nin yönetimini üstlendiğini ilan ediyoruz ve özgür, adil ve demokratik bir devlet inşa etme taahhüdümüzü yineliyoruz; bu devlette tüm vatandaşlar ayrım gözetilmeksizin eşit olacaktır" denildi. 'Ey özgür Suriye halkı' ifadesiyle başlayan bildirgede şu ifadelere yer verildi: "Bu tarihi günde, devrim ve muhalefet güçlerinin güzel Suriye'nin yönetimini üstlendiğini ilan ediyoruz ve özgür, adil ve demokratik bir devlet inşa etme taahhüdümüzü yineliyoruz; bu devlette tüm vatandaşlar ayrım gözetilmeksizin eşit olacaktır. Allah huzurunda ve halkımızın önünde şu taahhütlerde bulunuyoruz: 'Suriye topraklarının birliğini ve egemenliğini korumak. Tüm vatandaşların ve mülklerinin, aidiyetlerine bakılmaksızın korunmasını sağlamak. Devleti ve kurumlarını özgürlük ve adalet ilkelerine dayalı olarak yeniden inşa etmek. Kapsamlı ulusal uzlaşıyı sağlamak ve mültecilerin ve yerinden edilmişlerin onur ve güven içinde yurtlarına dönüşünü temin etmek. Suriye halkına karşı suç işleyenlerin hukuk ve adalet çerçevesinde hesap vermesini sağlamak. Suriye halkının tüm kesimlerini bu tarihi aşamada birlik ve dayanışmaya davet ediyoruz ve yeni Suriye'nin kimsenin tekelinde olmayacağını, bilakis herkesin vatanı olacağını vurguluyoruz.'
Esad nereye gitti?
Esad'ın ülkeden kaçtığı iddia ediliyor. Beşar Esad'ın akıbeti merak edilirken Şam'dan Humus'a giden uçakla ilgili iddialar gündemde. Suriye'de hükümetin başkent Şam'da kontrolü kaybetmesiyle Esad'ın nerede olduğu daha da büyük bir soru işaretine dönüşürken, Şam-Lazkiye arasında yapılan bir uçuş sosyal medyada çeşitli iddiaları beraberinde getirdi. Son olarak, internetteki uçuş takip sitelerinde, Şam'daki havalimanından kalktıktan sonra en son Humus'un batısında görülen ancak sonra izi kaybolan bir uçağın Beşar Esad'ı taşıdığı iddia edildi. Söz konusu uçağın radardan kaybolmadan önce 1600 fit yüksekliğe kadar alçaldığı ve "olağandışı hareketler" yaptığı iddiaları, Esad'ı taşıyan uçak düştü mü sorusunu da gündeme getirdi. Uluslararası basında da Beşar Esad'ın ülkeden ayrıldığına ilişkin çeşitli iddialara yer verilirken, Rusya ya da bazı Ortadoğu ülkelerine gitmiş olabileceği şeklinde teyit edilmemiş iddialar paylaşıldı.
Şimdi ne olacak?
Suriye'de 2011 yılından beri süren iç savaşın seyri, 27 Kasım'da HTŞ örgütü liderliğindeki militan grupların başlattığı operasyonla hızla değişti. Avustralya'daki Melbourne Üniversitesi'nde Suriye uzmanı olan Dara Conduit, Esad'ın ordusunun yıllardır süren savaş yüzünden büyük kayıplar verdiğini hatırlatıyor. Conduit, Esad'ın ana müttefikleri olan İran, Rusya ve Hizbullah'ın kendi çatışmalarıyla meşgul olduğunu vurguluyor. Henüz Suriye'nin geleceğinin ne olacağı ve Şam'da neler yaşanacağı belirsizliğini koruyor. Uzmanlar, iktidar geçişinin gerçekleştirilebileceğine dair erken işaretler olsa da Suriye'nin, Libya gibi yıllarca silahlı grupların çatıştığı, yağma ve kargaşanın olduğu bir duruma sürüklenebileceği uyarısında bulunuyor.
